آرامگاه کمبوجیه

مقبره کمبوجیه یکی از بناهای بسیار زیبای مجموعه پاسارگاد است که ساخت آن مربوط به آغاز دوره هخامنشیان است. بنایی چهار گوش و برج مانند که اکنون تنها یک دیواره از آن باقی‌مانده‌ است و در مسیر کاخ‌های اختصاصی و بارعام با تُل تخت واقع شده است. ارتفاع برج نزدیک به ۱۴ متر و قاعده آن ۲۳/۷ * ۲۷/۷ متر است که بر سکویی سه پله‌ای قرار گرفته‌ است. ورودی بنا به سوی شمال غربی تعبیه شده و نزدیک به ۵۰/۷ متر از سطح زمین ارتفاع دارد که با یک پلکان ۲۹ پله¬ای به اتاق بالای برج دسترسی داشته اند. این بنا از نگاه معماری و هنری یکی از شاهکارهای مهندسان و هنرمندان هخامنشی به شمار می‌آید. بلوکهای سنگی به گونه ای روی هم قرار گرفته اند که در برخی از رجها به سختی می‌توان دو بلوک را از هم تشخیص داد. سنگهای به کار رفته در ساخت بنا از گونه سنگهای سفید مرمر نما است که از معدن کوه سیوند آورده شده اند.
در مورد کاربری بنا نظرهای گوناگونی مطرح است. گروهی آن را مقبره کمبوجیه پسر و جانشین کوروش می‌دانند و بعضی هم آن را آتشکده یا نیایشگاه بشمار می‌آورند و برخی نیز آن را (گنج خانه کوروش) خوانده‌اند که در آن اسناد و مدارک مهم دولت هخامنشی بایگانی می‌شده‌است. به احتمال زیاد این بنا با توجه نقشه و معماری آن کارکردی آیینی داشته‌است. از آنجا که تمامی بخش های بنا مشخص شده است حفاری های باستان شناسی نیز نمی‌تواند به حل این معما کمک کند. هم اکنون تنها دیوار به جای مانده از مقبره کمبوجیه توسط داربست هایی که گروه ایزمئو در سال ۱۳۴۹ و ۵۰ ساخته اند، ایستا باقی مانده است و مشکل خاصی که آن را فرو ریزد وجود ندارد.
مقبره کمبوجیه که امروز آن را به عنوان آتشکده‌ای از دوره کوروش کبیر معرفی می‌کنند، اثری منحصر به فرد محسوب می‌شود که با نام بنای زندان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. این بنا در دوره اسلامی به نام زندان سلیمان .معروف بوده‌است.